Plaats duurzaamheid terug in het curriculum

Nederland bungelt in Europa al helemaal onderaan als het gaat om duurzaamheidscompetenties in het onderwijs. We staan op de gedeelde laatste plaats, samen met Albanië (zie het Eurydice rapport voor een vergelijking tussen Europese landen). Met de nieuwe (concept) kerndoelen is dit niet opgelost. Sterker nog, we zullen een nog grotere achterstand krijgen. 

In de oude kerndoelen, die bestaan uit hele korte teksten, kwam het woord duurzaamheid 4x voor. Er was zelfs een speciaal kerndoel over “mens-natuur relaties en duurzaamheid”. In de nieuwe (concept) kerndoelen, die veel uitgebreider zijn, komt duurzaamheid nog maar 3x voor, ergens in een subdoelen weggestopt. Zo staat er bij het concept M&M kerndoel vraagstukken: “het gaat hierbij om het onderzoeken van vraagstukken als …….”, waarbij duurzaamheid een van de vele vraagstukken is die onderzocht kunnen worden. Er is geen speciaal kerndoel over duurzaamheid. 

Maar niet alleen is het woord duurzaamheid vrijwel uit de concept kerndoelen verdwenen, ook alle kennis en denkvaardigheden die nodig zijn om een kritische mening te vormen en jezelf te verhouden tot vraagstukken over welzijn, welvaart, planetaire belangen en de toekomst zijn eruit gehaald. Woorden als ‘leefomgeving, planeet en ecosystemen zijn uit de kerndoelen burgerschap gehaald. Concepten als ‘verborgen impact’, ecologische voetafdruk, circulariteit, people-planet-prosperity, planetaire grenzen staan in alle huidige schoolboeken, maar zijn nergens meer te vinden in de (concept) kerndoelen. Belangrijke denkwijzen, zoals evalueren van de gevolgen op ecologie, welzijn en welvaart, zijn ook niet opgenomen. Volgens de kerndoelen zouden leerlingen duurzaamheidsvraagstukken moeten onderzoeken, maar ze krijgen dus helemaal geen tools om dat goed te kunnen doen. 

Dit alles gebeurt tegen de wil van vak-experts, en vakverenigingen in. Ook leerlingen vragen erom duurzaamheid uitvoeriger in het curriculum op te nemen. Zie ook deze open brief, een oproep van 30 docentennetwerken, jongerenorganisaties en maatschappelijke initiatieven. Leren voor Morgen schrijft hierover. In de advieskringbijeenkomsten is vaak aangegeven dat duurzaamheid een goede plek moet krijgen in de kerndoelen. SLO heeft niets met deze adviezen gedaan.

Het lijkt alsof hier bewust op gestuurd is door SLO. SLO zelf claimt zelf echter dat de kerndoelen doordrenkt zijn van duurzaamheid. 

Problematisch is ook dat het onduidelijk en ontransparant is waarom organisaties wel of niet door SLO zijn toegelaten tot een advieskring. Bij burgerschap was het een raadsel waarom het advies van Leren voor morgen (meer dan 2000 leden) even zwaar woog als het advies van een piepkleine organisatie (ik geloof voor doven en slechtzienden?). Teachers for Climate wilde als organisatie van docenten graag zelfstandig deelnemen aan de advieskring burgerschap, maar is nergens toegelaten, zonder dat voor hen duidelijk is waarom niet.

De slogan van SLO is “een doordacht curriculum dat doen we samen”, maar wie er bij die samen hoort en wie mee mag praten en wie niet, dat zijn politieke keuzes van SLO. De conceptkerndoelen zijn voorgelegd op verschillende scholen en docenten daar mochten reageren. O.a. aan de hand daarvan zijn de conceptkerndoelen aangepast en gevormd tot de uiteindelijke kerndoelen. De keuze voor die scholen is natuurlijk niet neutraal. Zo zouden docenten waar de conceptkerndoelen burgerschap zijn voorgelegd volgens Luuk Kampman, curriculumontwikkelaar burgerschap, hebben geroepen “rot toch op met je planetaire burgerschap” (terwijl het woord ‘planetair burgerschap nergens stond). Op wat voor school roepen docenten dat? Was het een plattelandsschool met veel BBB stemmers? Feit is dat zelfs de woorden “leefomgeving, planeet en ecosystemen” vervolgens allemaal zijn weggehaald bij burgerschap. SLO claimt neutraal te zijn en zegt dat “het veld” dit zelf heeft aangegeven, maar het maakt natuurlijk enorm uit op welke school je die feedback uit “het veld” ophaalt.  

Anne Schmidt, Senior beleidsmedewerker duurzaamheid in het onderwijs bij OCW, zegt vaak dat OCW neutraal is en zich niet met de inhoud van het onderwijs mag bemoeien. In de praktijk gebeurt dit natuurlijk wel. Er is een krachtenspel gaande waardoor SLO adviezen vanuit het veld intrekt. Die sturing is zeker politiek ingegeven. OCW is opdrachtgever van SLO en mag zich tijdens het opstellen van wetten wel degelijk bemoeien met de inhoud ervan. Alleen wordt dit niet benoemd. OCW draagt andere redenen aan (bijv. juridische adviezen) over dit soort wijzigingen.

De Raad van State heeft bepaald dat individuele Kamerleden geen advies mogen geven over afzonderlijke kerndoelen. De Kamer moet dus het hele pakket aannemen óf afkeuren. Op dat laatste zit SLO niet te wachten, voor wie het na curriculum.nu de volgende mislukking zou zijn. In het vorige kabinet zat de PVV die in zijn verkiezingsprogramma had staan “geen klimaat en geen woke” in het Nederlandse onderwijs te willen hebben. Met het schrappen van alles dat met duurzaamheid te maken heeft, lijkt het er sterk op dat SLO uit voorzorg en angst voor eventuele afwijzing de nieuwe kerndoelen zelf alvast heeft “opgeschoond”.